Over de Internationale Jugendbibliothek

Door Toin Duijx

De Internationale Jugendbibliothek in München heeft de grootste collectie kinder- en jeugdboeken vanuit de hele wereld. Maar liefst meer dan 650.000 boeken, voor een deel ondergebracht in een middeleeuws slot, waaronder veel Nederlands- en Friestalige boeken. Toin Duijx is als ‘Aussenlektor’ voor het up-to-date houden van de collectie boeken uit Nederland, Fryslân en Vlaanderen en voor het mede-organiseren van veel internationale activiteiten verantwoordelijk. Zijn werk wordt ondersteund door IBBY-Nederland en het Nederlands Letterenfonds.

​

​Hoe het begon

‘München, 1946. November. In een of ander bezettingskantoor kwam me een vrouw
tegemoet in de uniform van het Amerikaanse leger (...) In het Zwabisch volgt een verbale stortvloed van woorden, verzoeken, bezweringen. Ja, ze vraagt om hulp, om begrip, om goedkeuring, en vooral om donaties van boeken, waar ook vandaan:
kinderboeken, sprookjesboeken, prentenboeken (...) Dat was Jella Lepman.‘ (Carl Zuckmayer in Die Kinderbrücke.)

Het München van vlak na de Tweede Wereldoorlog zag eruit als een grote ruïne. Om de nazi’s tot overgave te dwingen werd de stad maandenlang door de geallieerden gebombardeerd. Na de capitulatie heerste honger en kinderen waarvan de ouders
waren omgekomen zwierven door de stad op zoek naar iets eetbaars. In dit naoorlogse Duitsland, in München, organiseerde Jella Lepman, een Duitse journaliste
van Joodse afkomst die tijdens de oorlog in Engeland verbleef, in 1946 met ondersteuning van de Amerikaanse bezettingsautoriteiten een tentoonstelling van kinder- en jeugdboeken die afkomstig waren uit verschillende landen. Uitgangspunt voor deze opmerkelijke tentoonstelling was haar gedachte dat de basis voor een goede internationale verstandhouding bij de kinderen ligt en dat het lezen van boeken ‘uit
andere landen en culturen’ daarbij een uitstekend hulpmiddel kan zijn. Veel kinderen bezochten de tentoonstelling, en niet alleen voor de boeken, maar ook om een beetje bij te warmen en in ieder geval overdag een dak boven hun hoofd te hebben.

De villa aan de Kaulbachstrasse 14, het eerste onderkomen van de IJB

Een internationale kinderbibliotheek (IJB) en IBBY

Jella Lepman wist invloedrijke mensen, zoals Erich Kästner en Lisa Tetzter, mee te krijgen voor haar ideeën. Met steun van de Rockefeller Foundation kreeg zij in 1949 een statige villa in de Kaulbachstrasse in München tot haar beschikking en was de
oprichting van de Internationale Jugendbibliothek een feit. Twee jaar later organiseerde Jella Lepman een congres voor mensen die zich bezighielden met de

kinder- en jeugdliteratuur. Voor ogen had zij een internationaal netwerk van mensen, die allemaal het belang inzien van goede kinder- en jeugdboeken als een bijdrage aan een betere verstandhouding tussen landen en culturen. Uit deze gedachte werd in 1953
IBBY opgericht, de International Board on Books for Young People. De wieg van deze organisatie stond in München, maar de oprichtingsvergadering vond in Zürich plaats en in Zwitserland is nog steeds, nu in Basel, het internationale secretariaat van IBBY gevestigd. Jella Lepman zwaaide de scepter over de Internationale Jugendbibliothek. Omdat IBBY echter steeds meer tijd van haar ging vragen, werd zij
in 1957 opgevolgd door Walter Scherf en Jella Lepman vertrok definitief naar Zwitserland. Scherf wist de bibliotheek uit te bouwen tot de instelling die het in
principe vandaag de dag nog is.

​
Jella Lepman bekijkt met kinderen een prentenboek

​

Een unieke collectie

De collectie van de Internationale Jugendbibliothek is opgebouwd uit boeken die uitgevers vanuit de hele wereld als presentexemplaar sturen. Daarnaast komen er regelmatig schitterende collecties als geschenk binnen. Bijzonder is de collectie van kinder- en jeugdboeken van de voormalige Volkerenbond uit Geneve, die toen met eenzelfde doel al boeken verzamelde. Maar ook collecties met historische
jeugdboeken, avonturenromans, ABC-boeken en nog veel meer. In 2020 ontving de IJB een mooie aanvulling boeken voor de collectie Friestalige kinder- en jeugdboeken van Jant van der Weg-Laverman, oud-voorzitter van IBBY-Nederland. Jaarlijks wordt
de collectie met zo’n 15.000 boeken uitgebreid, waaronder een selectie van wat er aan kinder- en jeugdboeken verschijnt in Nederland en Vlaanderen.

​

Blutenburg: een kinderboekenslot

In 1983 verhuisde de Internationale Jugendbibliothek naar het laat-gotische slot Blutenburg waar zij ook nu nog gevestigd is. Een slot met een rijke historie werd
opgeknapt om een moderne referentie-bibliotheek in onder te brengen. Op de plaats waar vroeger de stallen waren, is nu een uitleenbibliotheek voor kinderen met boeken in ongeveer twintig verschillende talen, waar ook allerlei activiteiten plaatsvinden die al in de beginjaren door Jella Lepman opgezet waren. Er is een atelier waar teken- en schildercursussen worden gegeven, er zijn taalcursussen voor kinderen en er is een kinderkoor dat liederen uit allerlei landen op het repertoire heeft staan. Regelmatig vinden er voorlees-wedstrijden plaats en elke maand is er wel een kinderboekenauteur die geïnterviewd wordt door kinderen. In de zomer is de binnentuin van het slot het
domein van kinderen die in groepjes met elkaar over kinderboeken praten. Elke twee jaar wordt het White Ravens festival georganiseerd waarbij auteurs vanuit alle windstreken gast zijn en lezingen en workshops verzorgen, zowel in het ‘boekenslot’ zelf, maar ook op scholen en bibliotheken in heel Beieren. En er worden veel tentoonstellingen georganiseerd, die soms ook nog gaan reizen over heel de wereld.

Toon Tellegen als eregast tijdens het eerste White Ravens Festival in 2010

Een internationaal netwerk van kinderboekspecialisten

Dat Walter Scherf de internationalisering erg belangrijk blijkt het feit dat op zijn initiatief de internationale kinder- en jeugdboekenbeurs (Fiera del Libro per Ragazzi) in Bologna in 1964 voor het eerst van start ging. Elk jaar worden daar de boeken uit de catalogus ‘White Ravens’, boeken geselecteerd door de lektoren die internationale aandacht verdienen (en waaruit vaak vertalingen over heel de wereld ontstaan) tentoongesteld. Vanaf het begin van de jaren zestig kent de Internationale Jugendbibliothek een
‘stipendiaten’-programma. Per jaar krijgen er tussen de vijftien en twintig mensen een beurs om voor enkele maanden naar München te komen om daar in alle rust
ongestoord te werken aan een eigen onderzoeks-onderwerp. Veel nieuwe kinder- en jeugdboeken en studies over kinder- en jeugdliteratuur zijn ontstaan tijdens deze momenten. Zij kunnen gebruik maken van de grootste collectie kinder- en jeugdboeken ter wereld, maar ook van een enorme collectie aan vakliteratuur. In de studiezaal heeft elke gast een eigen bureau en de boeken die men wil bestuderen
worden uit de magazijnen naar boven gebracht (onder het slot is een groot magazijn gebouwd, maar tegenwoordig komen ook veel boeken uit een van de twee dependances waar boeken uit de enorme collectie zijn opgeslagen). Deze internationale contacten worden ook als vraagbaak vaak ingezet bij het organiseren van tentoonstellingen of leesbevorderingsactiviteiten.

​

Meer informatie

Voor meer informatie over de Internationale Jugendbibliothek kan men terecht op de
website www.ijb.de. Men kan ook contact opnemen met Toin Duijx, die als ‘Aussenlektor’ verbonden is aan de instelling en verantwoordelijk is voor de
Nederlandstalige kinder- en jeugdliteratuur (zijn e-mailadres is bij het secretariaat van IBBY-Nederland te verkrijgen).