In Memoriam Toin Duijx (1956-2025)

In Memoriam

Toin Duijx (1956-2025)

IBBY-vriend voor het leven

Tot ons grote verdriet hebben we afscheid moeten nemen van Toin Duijx, dierbare vriend, erelid van IBBY-Nederland en Honorary Member van IBBY International.

Studie en werk
Op de middelbare school zette Toin zich al in om jeugdliteratuur een volwaardige plek te geven, en met succes: hij mocht jeugdliteratuur opnemen op zijn eigen leeslijst. Hij ging studeren aan de Pedagogische Academie, waar hij samen met de docent Nederlands een vak over jeugdliteratuur opzette en hierbij al onderwijstaken op zich nam. Zelf haalde hij uiteraard een tien voor het vak. Daarna studeerde Toin Opvoedkunde aan de Universiteit van Amsterdam.  

Hij was sinds 1983 en tot aan zijn pensioen verbonden aan de Leidse Universiteit. Na het vertrek van bijzonder hoogleraar Kinder- en Jeugdliteratuur Ria Bauer-van Wechem nam Toin haar onderwijstaken geruime tijd over. Hij gaf colleges kinder- en jeugdliteratuur en cursussen, zoals Oordelen over Kinder- en Jeugdliteratuur, en was daarna jarenlang stage- en onderwijscoördinator voor de eerstejaarsstudenten Pedagogiek. Samen met Helma van Lierop richtte Toin de master Jeugdliteratuur op aan de Universiteit van Tilburg, de enige masteropleiding in Nederland die volledig is gewijd aan de academische studie van de kinder- en jeugdliteratuur.

IBBY-Nederland
Vanaf zijn toetreden in het bestuur van IBBY-Nederland (de Nederlandse sectie van de International Board on Books for Young People) in 1980 was Toin actief als secretaris en later als secretaris/penningmeester. Toin was betrokken bij de oprichting van de Jenny Smelik-IBBY Prijs in 1983 en was erbij toen IBBY in 1993 als eigen stichting verderging, los van de NBLC (Nederlands Bibliotheek- en Lectuur Centrum).

Jarenlang verzorgde hij de nominaties voor de internationale prijzen, zoals de Astrid Lindgren Memorial Award en de Hans Christian Andersen Award. Hoogtepunten waren de bekroningen voor laatstgenoemde prijs van Annie M.G. Schmidt in 1988 en Max Velthuijs in 2004. Toin bereidde de Biennial of Illustrations in Bratislava (BIB) voor en was verantwoordelijk voor de nieuwsbrief. Hij was medeoprichter en eindredacteur van het tijdschrift Literatuur zonder leeftijd, dat dankzij zijn inzet langer bleef bestaan dan financieel eigenlijk mogelijk was. Ook zorgde hij ervoor dat IBBY betrokken raakte bij de organisatie van de Annie M.G. Schmidtlezing.

Omdat Toin zo goed ingevoerd was in alle werkzaamheden van IBBY, vond hij het soms lastig om dingen uit handen te geven. “Het gaat sneller wanneer ik het zelf doe,” zei hij dan. Bijna veertig jaar wás Toin IBBY. Al het werk dat hij deed, wordt inmiddels door veel meer dan één persoon uitgevoerd.

IBBY International
Ook internationaal was Toin zeer actief bij IBBY. Hij bezocht de internationale congressen en bouwde een groot netwerk op, wat resulteerde in vele samenwerkingen en jarenlange vriendschappen. Toin was jurylid van de H.C. Andersen Award in 2000 en 2002 en was onderdeel van de organisatie van het Internationaal IBBY Congres in Groningen in 1996. Voor zijn jarenlange inzet voor IBBY International kreeg Toin in 2020 de eervolle titel IBBY Honorary Member.

Toin was de drijvende kracht achter de vriendschapsbanden tussen IBBY-Nederland en de nationale secties van Letland, Indonesië, Uruguay, Litouwen, Albanië en Bulgarije. Dankzij zijn niet aflatende inzet werden er allerlei leesbevorderingsprojecten opgezet in genoemde landen. Er kwam een centrum voor jeugdliteratuur in Riga en Toin zette samen met IBBY-Letland naar Nederlands voorbeeld de kinderjury op.

Afgelopen zomer bezocht Toin samen met het huidige IBBY-bestuur het internationale congres in Triëst. Daar was hij als een vis in het water in de IBBY-familie. Hij genoot van de ontmoetingen met zijn internationale vrienden. We zijn ontzettend blij dat hij dit nog een laatste keer heeft meegemaakt. Ook wij genoten van zijn gezelschap, zijn grapjes en zijn betrokkenheid, en we waren blij verrast dat hij het avontuur met de nachttrein zag zitten.

Toin was lid van het International Committee van de Biennial of Illustrations in Bratislava. Vanwege zijn actieve en kritische bijdragen, kreeg hij de reputatie van ‘meest kritisch lid van het comité’ en beloonde de organisatie zijn jarenlange inzet met een halve ‘Gouden Appel’.

Internationale Jugendbibliothek
De vier maanden die hij in de jaren tachtig doorbracht als onderzoeker bij de Internationale Jugendbibliothek in München heeft Toin weleens beschreven als de mooiste zomer van zijn leven. Dat verblijf leidde uiteindelijk tot zijn vrijwillige functie als ‘aussenlektor’ begin jaren negentig. Een paar maal per jaar reisde hij naar München om daar te werken, altijd met een tas vol Nederlandstalige en Friestalige boeken om aan de collectie van de bibliotheek te schenken. Toin sloot er vriendschappen, genoot van de kinderboekenomgeving en van het onvermijdelijke hotelontbijtje. Met zijn werkzaamheden zorgde hij ervoor dat de Nederlandse, Vlaamse en Friese jeugdliteratuur internationaal op de kaart kwam, o.a. door voordrachten voor de White Ravens.

Overige activiteiten op het gebied van jeugdliteratuur
In 1985 was hij betrokken bij de oprichting van het Landelijk Platform Kinder- en jeugdliteratuur. Toin schreef o.a. voor het Documentatieblad Kinder- en jeugdliteratuur (1986-1993), in En nu over jeugdliteratuur, Leesgoed, Literatuur zonder leeftijd en in het Lexicon van de Jeugdliteratuur. Hij was kinderboekenrecensent voor het Friesch Dagblad en verzorgde de aanschafinformatie voor NBD Biblion. Toin was een aantal jaar lid van de adviesraad Kinder- en Jeugdliteratuur van het Nederlands Letterenfonds, waar ze hem vanwege zijn grondige vakkennis ‘Toin de dossierman’: noemden. Door zijn kennis van de internationale jeugdliteratuur overtuigde hij menig kinderboekenuitgever om tot dan toe onbekende buitenlandse titels te gaan uitgeven.

Toin had zitting in verschillende jury’s en was een poosje secretaris van de Werkgroep Jeugdboekenschrijvers van de Vereniging voor Letterkundigen (VvL), en daarmee als enige niet-schrijver lid van de werkgroep. Daarvoor organiseerde hij meermaals het symposium in Baarn. Uiteindelijk trad hij terug als lid van de werkgroep en hij werd node gemist. Imme Dros vroeg: “Waar is toch die aardige jongen?”

Ook stond Toin aan de wieg van de Stichting Geschiedenis Kinder- en Jeugdliteratuur (SGKJ); hij verzorgde de nieuwsbrief voor de stichting en was op het laatst penningmeester. In 2001 kreeg hij de Hieronymus van Alphenprijs. Voor zijn onvermoeibare inzet voor de kinder- en jeugdliteratuur werd hij in 2006 geslagen tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Ook kreeg hij een penning van de VvL in 2011 en een onderscheiding van de Universiteit Leiden voor de promotie van (de studie van) de kinder- en jeugdliteratuur. Dit laatste was een geldprijs, die Toin heel karakteristiek volledig doneerde aan IBBY-Nederland.

Toin als mens en vriend
Toin was een betrokken en trouwe vriend. Hij stuurde kaartjes bij verjaardagen en geboortes. Hij vroeg attent naar de laatste bezigheden van vrienden, zowel privé als op het gebied van werk. Ze kregen niet alleen leestips, maar ook boeken voor zichzelf en voor kinderen en kleinkinderen. Hij was bij alle boekpresentaties van zijn schrijvende vrienden, waar die ook gesitueerd waren.

In kinderboekenland was Toin inderdaad altijd en overal: congressen, lezingen, presentaties, studiedagen, enzovoorts. Vaak was hij ook de eerste die zich aanmeldde, als hij niet al zelf in de organisatie zat. Toin was vaak achter de schermen aan het werk, maar drukte duidelijk zijn stempel op de activiteiten waarbij hij betrokken was. Na afloop deed hij uitgebreid verslag op Facebook, zodat iedereen die een bijeenkomst had gemist er alsnog een beetje bij was. Ook schreef hij de laatste jaren recensies van vaak wat onbekendere kinder- en jeugdboeken op Facebook.

Kritisch, maar altijd constructief was Toin een wandelende vraagbaak voor velen. Zijn grondige kennis deelde hij graag en gul. Had je een boek of artikel nodig, dan stuurde Toin het dezelfde dag nog naar je op. Hij was inhoudelijk betrokken bij de studenten van de master Jeugdliteratuur. Door studenten te wijzen op het bestaan van de master, zijn meerdere mensen tot hun plezier in de wereld van de jeugdliteratuur beland, en gebleven. Toin stimuleerde studenten, onderzoekers en anderen in zijn omgeving om beroepshalve het hoogste uit zichzelf te halen en juichte hun successen toe. Niet alleen was hij van grote betekenis voor de Nederlandse kinder- en jeugdliteratuur, maar ook voor de mensen daarachter.

Toin was een ware voorvechter en ambassadeur voor de kinder- en jeugdliteratuur. In alles toonde hij zijn toewijding en bevlogenheid. We zullen zijn kritische geest, grote deskundigheid en onvermoeibare inzet missen. Maar bovenal missen wij, en met ons vele anderen, zijn betrokkenheid en trouwe vriendschap.
 

Het bestuur van IBBY-Nederland

24 februari 2025